Vier workshops in Findhorn komende maand

Ik organiseer hier op het moment vier workshops. Hier is wat informatie:

Come and connect to the abundance of the Winter season!

Craig Gibsone and Eveline Rodenburg invite you to four hands-on workshops around the theme of Winter that will renew your connection to seasonal preparations, to the land and to traditional herbal practices. We’ll be harvesting, gardening, preparing and cooking in Craig’s beautiful barrelhouse where the daily practice of permaculture is present all around.

Each workshop starts by walking around the garden looking at what can be harvested and what can be done this time of year. We might do the tiny first sowings under glass and prepare a dish with our harvest. Then - gathering around the warmth of the woodstove - we will make traditional remedies for coughs, colds, dry skin and other winter conditions.

Craig is an intuitive natural gardener and eco builder applying it in a happy chaotic way while constantly observing the interconnected nature of all things
Eveline is a naturopath and herbalist passionate about keeping the traditional knowledge of herbal medicine alive

Venue: Craig’s inspiring barrelhouse, kitchen and garden
Dates and time: January 12th, 19th and 26th, February 2nd from 11-4pm.
Cost: £ 25 per workshop, £ 90 for block of all four. You can book separate workshops.

For further information and to book your place: evelinerodenburg@gmail.com, call Eveline on 07553 695 620 or drop a note in the GO. Or simply talk to us!

Zaaien in toiletrolletjes

Iemand vroeg me hoe ik dat doe, zaaien in toiletrolletjes. Wel, dat is nogal simpel.

1: verzamel genoeg toiletrolletjes - bijvoorbeeld de hele winter. Hier in de Findhorn Foundation heb ik na een paar weken al genoeg :)

2: zet ze in een zaaibak of een lage kartonnen doos

3: vul de rolletjes in de zak met zaaigrond of in een emmer door er met de vingers van beide handen potgrond in elk uiteinde te duwen. Zo mors je nauwelijks met grond. Zorg ervoor dat de grond er niet te los in zit en houd in het geval van peulen ongeveer 2 cm onder de bovenrand vrij.

4: leg de zaden erin

5: vul de kokertjes verder op met potgrond en druk opnieuw aan. Ze zijn nu tot de bovenrand gevuld.

6: geef water (niet te veel, dan rotten de zaden!) en wacht...

7: hebben de plantjes twee of drie paar blaadjes, zet ze dan met kokertje en al in de grond. Voordeel is dat de wortel helemaal intact blijft en de plantjes dus zo weinig mogelijk stress ervaren. Het kokertje verteert vanzelf en is voer voor de wormen. Ik gebruik deze methode voor wat grotere zaden als peulen, erwten, lathyrus, tuinbonen, sperziebonen en maïs.

Als de peulen er zo uit zien, kunnen ze de tuin in. Veel plezier ermee!

Veldkers: een gezond en lekker onkruid

Dit onkruidje, Veldkers (Cardamine hirsuta), zie je op het moment veel. Het heeft de speciale eigenschap om te gaan ontkiemen als het kouder wordt en te groeien in de winter! Dat is mooi, want het is ook een eetbaar plantje. En op het moment groeit er niet zoveel eetbaars. Als een telg van de kruisbloemen-familie (net als tuinkers, pinksterbloemen en alle soorten kolen) heeft het een mild peperige smaak, net lekker! Het is een van de allereerste wilde planten die je in het voorjaar kunt eten. Gewoon uit de grond tillen, wassen, worteltjes eraf snijden en door de salade. Gezond is het ook nog: vers uit de tuin en vol vitamine C!

Geen tuin? Raamtuin!

Vriendin Selma, die ik ken van Transition Town Groningen, woont in de Groningse binnenstad en werkt regelmatig mee in mijn tuin. Maar ze wilde ook haar eigen groentes verbouwen. Ze kwam op het spoor van Window Farming en liep vervolgens een raamtuinman tegen het lijf. Ze was verkocht.

Een raamtuin is een bouwsel van twee plastic buizen, één boven en één onder. Een pomp zorgt ervoor dat de bovenste buis wordt gevuld met water. Via kleine slangetjes met een druppelaar, druppelt het water in het bovenste potje met kruiden, groente of bloemen. Het potje staat in een plastic colafles zonder bodem en met dop, waar weer een druppelslangetje aan zit. Als de bovenste pot verzadigd is met water, drupt het water via de fles in de volgende pot. En zo voort. Tot het weer in de onderste buis komt. De pomp zorgt ervoor dat bij een bepaalde waterhoogte het water automatisch weer omhoog gepompt wordt.

Ik ben erg benieuwd hoe het gaat werken en welke planten het goed doen met zo'n systeem. Ik vind het er prachtig uitzien en ook vanaf de straat trekt het de belangstelling. Een creatieve manier om je eigen gezonde groenten en kruiden te oogsten!

Favoriete oogst

Afgelopen week heb ik de eerste erwtjes geoogst. Erwten zijn geweldig om zelf te verbouwen. De smaak is zoveel beter dan wat je ooit in de winkel kocht! De truuk: je oogst ze vlak voor het eten. Ze zijn dan superzoet. Als ze langer liggen, schijnen de suikers omgezet te worden in zetmeel. Hetzelfde verhaal gaat op voor asperges, suikermaïs en peultjes. En ook aardappelen en bietjes zijn veel lekkerder als ze net uit de tuin komen.

Verder heb ik een geslaagd experiment gehad. Ik heb een slamengsel gezaaid in plastic hangpotten, waar ooit gekregen viooltjes in zaten. Die heb ik op een plek in de halfschaduw opgehangen. Sla houdt namelijk niet zo van de volle zon. Het groeide prima en de slakken konden er niet bij! Ik heb de blaadjes boven de groeipunten afgeknipt, wat resulteerde in een flinke bak gemengde, superzachte sla. En ze zijn alweer aan het groeien om nog zo'n bak te leveren. Ook handig voor mensen met weinig ruimte of een balkon!

Groenten in de voortuin

Gisteren ging ik met Hugo langs bij Jos Schlaman, die in onze stad Groningen een biologisch, duurzaam en fairtrade bonbonatelier heeft. Hij is ook de man die binnen Transition Town Groningen het initiatief nam tot de Groninger Gulden, (zie hier en hier) waarmee we op het moment flink in de belangstelling staan. Enfin, te midden van de draaiende chocolademachines (kwijl) vertelde hij over zijn tuin in Eelde Paterswolde.

“Ik had nooit iets met tuinieren. We hebben de achtertuin vooral voor de kinderen ingericht en voor hadden we een terras, wat gras en een oprijlaan. Doordat ik zo veel met duurzaamheid bezig was, kreeg ik steeds meer zin om ook wat groente en fruit te gaan verbouwen. Vorig voorjaar begon ik met wat bessenstruiken en zo kreeg ik al snel de smaak te pakken. In het stuk van de achtertuin dat nog vrij was, heb ik een groot kippenhok gebouwd. Daar lopen op het moment zeven kippen en hanen rondlopen. Nadat in me in de winter uitgebreid heb ingelezen in het biologisch en biologisch-dynamisch verbouwen van groente en fruit, heb ik dit jaar onze oprijlaan voor huis opengebroken, twaalf kuub tuingrond erin gestort en ben ik groente gaan verbouwen.”

Inmiddels heeft Jos een kas, een regenton en een koude bak aan het geheel toegevoegd en verbouwt hij veertig soorten groente en fruit in zijn tuin. Het doet het allemaal prachtig en de buren tonen veel belangstelling. “Er zijn er al heel wat langs geweest die ook wat gaan verbouwen en mij om advies vragen”, vertelt hij enthousiast. Jos experimenteert met effectieve micro-organismen (EM) en met Sonic Bloom, waarbij de planten via een cd een bepaald geluid te horen krijgen. Hij heeft sinds kort ook een blog: Daar komen deze foto's ook vandaan. Leuk he?

Samen in de tuin werken

Elke dinsdagavond stel ik mijn tuin open voor mensen die al werkende willen leren over biologisch tuinieren. Zo ook gisteravond. Er kwamen vijf mensen en met z'n zessen hebben we hard gewerkt, gelachen, informatie uitgewisseld, nieuwe mensen leren kennen, thee van verse kruiden (kan dat dan? Ja, dat kan :)) gedronken met een stroopwafel erbij en onszelf ervan verzekerd dat tuinieren leuk is en met z'n allen nog leuker. We hebben de kwijnende groentetoren gereanimeerd, een verwilderd bed netjes gemaakt, heel veel compost opgebracht, plastic over twee bergen paardenmest gedaan en gras tussen de kruisbessenstruiken uitgehaald. Ik kreeg een schaal met spruitenplanten en wie wilde kon rucola, munt en citroenmelisse meenemen.
Voor mij is dit de kern van wat we met Transition Town doen: samen projecten oppakken, leren, verbinden en plezier maken.
Volgende keer maak ik foto's.

Aardappelen in autobanden - deel 2 :)

Eind mei vertelde ik hier over het verbouwen van aardappelen in autobanden. Teunie van de bekende (zelfs de kranten schrijven erover!) blog Eenvoudig Leven vroeg me waarom je niet gewoon in de autobanden kon planten, in plaats van er steeds een band en grond bij te doen. Dan was een goede vraag, waar ik nu op in wil gaan.

Toen ik voor het eerst van deze methode hoorde, las ik dat je door te stapelen een veel grotere oogst kunt krijgen. Dat werkt zo: de aardappel heeft één hoofdwortel en een aantal zijwortels. Aan de zijwortels vormt hij de aardappelen, die in feite dus een soort verdikte wortels zijn. Als je steeds weer nieuw grond toevoegt, verleid je hem ertoe steeds hoger te groeien en dus ook meer zijwortels te maken. Uiteindelijk zou de plant dan over de hele lengte aardappelen vormen. Zo kun je, aldus de informatie, wel vijf keer zoveel oogsten dan normaal op zo'n klein oppervlak.

Nu merk je aan mijn toon al dat er iets aan de hand is :). Ik doe dit al een paar jaar, maar heb nog nooit een overdreven grote oogst gehad. Wel gewoon een goede oogst. En de aardappelen bevonden zich voornamelijk onderin, dus niet over de hele lengte. Misschien werkt het beter bij een bepaald soort aardappelen of heb ik iets fout gedaan. Eén ding dat ik kan bedenken, is dat het elk jaar tijdens mijn vakantie nogal droog was. Daar is zo'n aardappeltoren natuurlijk gevoeliger voor dan aardappelen in de grond. Waarschijnlijk heb je meer opbrengst als je vaker water geeft.

Mijn conclusie is, dat je er ook voor kunt kiezen gewoon te planten in de autobanden en de banden dan als een soort grote plantenpot beschouwen. Dan nog steeds is het handig om de toren op te bouwen tot twee of drie banden en steeds grond toe te voeden. Ten eerste omdat de planten aangeaard moeten worden om te voorkomen dat er licht bij de knollen komt en groen (en oneetbaar) worden. Verder ondersteun je zo de planten, die anders omvallen. Een derde voordeel is dat je halfverteerde compost kunt gebruiken, maar ook bijvoorbeeld zaagsel uit de huisdierenkooi, hooi dat je in de buurt vindt, oud stro of ander organisch materiaal. Dat verteert vrolijk mee en zorgt voor extra voeding en bescherming tegen verdamping van water. Als dat organisch materiaal levert uiteindelijk een berg prachtige compost op als je de aardappels gaat oogsten, zodat je twee toepassingen in één hebt.

Dit filmpje rept over mega-oogsten, en legt ook goed uit hoe je het doet. Zullen we anders ervaringen uitwisselen en van elkaar leren hoe we de methode kunnen perfectioneren?

PS: de foto is van Ginou Ghoueiri en dit is haar website met aardappelkunst. Ik vind het prachtig! :)

Slakkeninvasie

De broeierige warmte, gecombineerd met een zachte regen, is slug heaven. Nadat afgelopen week mijn thuis met liefde opgekweekte slaplantjes allemaal waren verdwenen - ik dacht eerst nog dat ik me vergist had, maar een glinsterend spoor verried wat er was gebeurd - én de paksoi vol gaten zat én de aardappelen bijna geen blad meer hadden, had ik er genoeg van. Er moest iet gebeuren.

Ik heb in de jaren dat ik groente verbouw op verschillende manieren en met wisselend succes slakken bestreden. Met koffiedik (nooit gemerkt dat het hielp), as (idem), bier (werkt wel, maar op tijd de potjes legen, yuk!) en met de blauwe escar-go-korrels die bij ons op de tuin biologische korrels worden genoemd. Wat ze natuurlijk niet zijn. En die op een of andere manier dit jaar onvoldoende werken. De slakken eten ze als een soort voorgerecht op, om vervolgens aan je planten te beginnen, zo lijkt het.

Ik besloot me daarom tot het ouderwetse handwerk te wenden: slakken rapen in de avondschemering. Ik begon voorzichtig, met handschoenen aan, maar werd steeds driester. Ineens zag ik ze overal. Na een half uur had ik zeker 250 slakken gevangen. Medetuinders kieperen hun emmertje om in de sloot achter de tuin, maar ik, bang voor slecht karma, ben een heel eind met ze gaan wandelen. In een weiland heb ik ze losgelaten. En nu maar hopen dat ze daar voldoende te eten hebben. Morgen ga ik weer.

Aardappels in autobanden

Aardappelen kun je prima verbouwen in oude autobanden. In je moestuin, maar ook gewoon bij huis. Neem een autoband en doe daar half verteerde compost in. Leg er drie tot vijf pootaardappelen in. Doe er nog wat meer compost in en geef water.

Kijk, hier zijn ze al aardig gegroeid! Leg er nu een tweede band op...

En bedelf de aardappelen dan weer met halfrijpe compost. Potgrond kan natuurlijk ook.

Zo ga je door met compost erop doen, tot de autobanden gevuld zijn. Je kunt er ook nog een derde band op doen. Waarom je dit zou doen? De voordelen:

1. Extra warmte door de zwarte banden, en dus meer groei.
2. Geen problemen met aardappelmoeheid en dergelijke: de grond is steeds weer nieuw
3. Veel voeding door de compost
4. Gemakkelijk oogsten: je tilt de banden op, oogst de compost (die inmiddels klaar is) en de aardappels
5. Veel oogst op weinig plek. Je kunt dit ook doen op tegels, beton en dergelijke
6. Flexibel: je vindt gemakkelijk een hoekje voor de aardappels
7. Je hoeft niet te spitten :)

Ik doe dit nu voor het derde jaar en het werkt goed.

Goed aardbeienjaar?

Jaren heeft deze aardbeienplant gekwijnd in mijn achtertuin, maar nu ineens staat hij vol in bloei. Ook in de volkstuin bloeien mijn aardbeienplanten volop. Hoe is het met die van jullie? Wordt het een goed aardbeienjaar?

Intussen heb ik alweer tien potten rabarbercompote gemaakt en zes potten rabarber-appeljam, waar ik een fles appelsap van vorig jaar in heb verwerkt. De voorraadkast is alweer aardig gevuld.

Wormenbak tutorial

Afgelopen weekeinde heb ik een wormenbak gemaakt met spullen die ik nog had. Of het gaat werken, weet ik niet. Maar hee, als je het niet probeert, wordt het nooit wat.

Als gezegd had ik de informatie over wormenbakken al meer dan een jaar in huis, maar was ik er niet aan begonnen omdat het composteren zonder wormenbak ook goed gaat en een wormenbak meer werk is dan een gewone compostbak. Nu ik in juli namens Transition Town Groningen een workshop ‘Tuinieren op je balkon’ ga geven aan inburgeraars, de meesten met een bijstandsuitkering, kwam de wormenbak weer in beeld. Want met zo'n bak kun je met zeer weinig middelen prima mest en potgrond van maken van je eigen keukenafval.

Een andere reden om de bak niet te maken was, dat ik dacht dat ik er spullen voor moest kopen. Grappig genoeg bleek ik alles al in huis te hebben. Om te beginnen een zwarte plantenpot (gebruikt geen wit plastic, de wormen houden niet van licht), die ooit eens dienst deed als pot voor de kerstboom. Verder een zwarte emmer, een steen en een plastic onderschaal. Ook papierafval én wormen had ik al.

Het idee: in de kerstbomenpot heb ik (okee, Hugo, I’m an oldfashioned girl) gaten geboord. De wormen hebben namelijk zuurstof nodig. Onderin deze pot heb ik versnipperd papier gedaan, dat ik vijf minuten geweekt heb in regenwater. Wormen houden namelijk ook van vocht, anders drogen ze uit.

Op dit papier heb ik wat afval uit de keuken gedaan: theeblaadjes, bananeschil, appelschillen en dergelijke. Daar bovenop weer nat papier en daarbovenop, om te zorgen dat er zoveel mogelijk vocht in blijft en zo weinig mogelijk licht in komt, een dikke, natte krant. Daar bovenop komt de plastic onderschaal, om te zorgen dat de bak niet te nat wordt bij regen.

Dit geheel heb ik in een zwarte emmer gezet, op een steen. Dat is handig, omdat de wormen een bruine vloeistof produceren. Blijft die in de pot, dan wordt het te vochtig voor hen en kunnen ze verdrinken. Bovendien kun je deze vloeistof, die ook wel wormenthee (hilarisch!) of percolaat wordt genoemd, één op tien verdunnen en gebruiken als plantenmest.

Toen werd het tijd om de wormen uit mijn compostbak te halen en te introduceren in hun nieuwe huis annex werkplaats, die in de schaduw staat. Ik heb er zo’n veertig voorzichtig uit de compost gevist en in de emmer gedaan. Krantje erop, deksel erop en nu maar wachten (ik, wachten? Ik kijk elke dag of er al iets gebeurt. Wat natuurlijk niet mag, want teveel onrust)

Als het goed gaat en ze blij zijn op hun nieuwe plek, gaan ze zich hopelijk vermenigvuldigen J

Bob maakt instant compost

Dit is onze cavia Bob. Hij is erg lief en maakt leuke geluidjes, vooral als (hij vermoedt dat) je eten komt brengen: hij kan in vervoering raken van het geluid van een papieren groentezak. Daarnaast maakt hij instant compost: ik voer hem een klein beetje caviavoer, maar verder veel groente(afval), paardenbloemblad, zevenblad, gras en ander groen uit de tuin. Hij heeft een duidelijke voorkeur voor paardenbloem en gras, maar is ook te porren voor bijvoorbeeld bananeschillen.

Dit alles zet hij 24/7 om in langwerpige mestkorrels. Als ik zijn huis verschoon, gaat alles in een zak mee naar de tuin, waar ik het al jaren onder de frambozen- en bessenstruiken strooi. Die hebben op deze manier extra voeding én mulch, dat het onkruid onderdrukt. Ze groeien dat ook al kool, kijk maar naar deze foto die ik gisteren nam van de rode bes. Bedankt, Bob!

Flessen beschermen tegen slakken

Behalve wc-rolletjes gebruik ik ook nog ander afval in de tuin: plastic flesjes. Ik koop ze zelf niet meer, maar ze zijn volop langs het fietspad te vinden. Ik heb al veel mensen verbaasd door ze op te rapen :). Thuis gekomen spoel ik ze uit, knip of snijd de bodem eruit, haal het etiket eraf en gooi de dop in de afvalbak. Dan gaan ze in de tuin op pas geplante groentetjes. Op de bovenste foto zie je de peterselie die ik vanmorgen plantte. De flesjes beschermen goed tegen slakken en werken bovendien als een kleine kas. Zodra de planten wat groter zijn, redden ze zich meestal wel als er een slak (of twee...) langs komt.

Onderstaand wat grotere flessen op net geplante broccoliplantjes. Echt mooi is het niet, maar het werkt wel. Het witte poeder dat je op de grond ziet, is tarwemeel, waar een beestje in was gekomen. Ik heb het in de tuin gestrooid als voer voor de wormen, die er dan weer plantenvoeding van maken. Geleerd van veganistisch boer Jan van Arragon van de Bioakker.

Woelmuizen te slim af met WC-rolletjes

De peulen en erwten die ik twee weken geleden gezaaid heb in wc-rolletjes beginnen eindelijk op te komen. Ik zaai bonen en erwten niet meer rechtstreeks in de tuin, sinds ze vorig jaar allemaal verdwenen waren, waarschijnlijk door hongerige woelmuizen :(

Het systeem met de toiletrolletjes werkt echter ook prima: de peulen gaan straks met rolletje en al de grond in. De zaden kunnen een mooie lange wortel vormen en de rolletjes verteren vanzelf. Ik wou alleen dat ik meer rolletjes had verzameld, want ik ben er nu al bijna doorheen. Wie spaart er met me mee?

Enorme pastinaak na winterslaap...

Nog steeds is de grond in mijn tuin bevroren. Maar soms, zoals vorige week, is er even een moment van dooi. Op zo'n moment ging ik op zoek naar een pastinaak, die zichzelf had uitgezaaid in mijn tuin. Door zijn winterslaap kon ik hem eerst niet vinden, maar toen stuitte ik op deze enorme jongen! We hebben er eerst soep van gemaakt en toen nog eens een ovenschotel :)

Wilgentakken

De gemeente is hier de wilgen aan het knotten. We hebben een aantal takken gejut, die we verderop in het jaar in de moestuin gaan gebruiken. Voor de bonen bijvoorbeeld, of om planten die om dreigen te vallen mee te versterken. Ik hoop wel, dat ze niet al te sterk wortel gaan schieten, en ik ze er aan het einde van het jaar niet meer uit kan krijgen.

De zijtakken hebben we eraf geknipt en gehakseld, zodat we die onder de bessenstruiken kunnen gebruiken als mulch. Ik mulch al een paar jaar onder deze struiken en heb steeds weer een grote oogst van dikke bessen. Ook het zaagsel waar Bob de cavia op gepoept heeft, gebruik ik daar. Ik vind dat een leuke sport, dingen gebruiken die er al zijn :).

Merels en slakken

Ik heb weinig plagen in mijn tuin, maar met slakken heb ik heel wat te stellen. Ik werk niet met gif en weet, dat een slakkenplaag een uiting is van een onbalans in de tuin. Dieren in de tuin kunnen helpen het aantal slakken binnen de perken te houden.

Inmiddels heb ik met eigen ogen kunnen zien dat ook vogels bijdragen aan een beter biologisch evenwicht in de tuin. Ik had al eens gelezen, dat merels huisjesslakken tegen een steen kapotslaan en dan de slak opeten. Gisteren, toen ik - verlangend om weer aan de slag te gaan - door mijn tuin liep, viel mijn oog op een stuk trottoirtegel, met allemaal kapotte slakkenhuizen eromheen. Het is dus echt zo! Nu maar hopen dat ze de vriendelijke gewone tuinslak, die alleen afval eet en dus een goede functie heeft, met rust laten en de segrijnslak, een veelvraat met een bruin huis, juist op hun menu zetten!

Zielige prei

Hierin het noorden wil de winter maar niet wijken. Vandaag is het min vijf! Dagelijks ga ik naar de tuin, maar er is niets te doen, behalve compost wegbrengen en mijmeren over betere tijden.

Lokale groente in de winter

Ik kan al meer dan vijf weken niet oogsten in de tuin. De prei staat muurvast in de bevroren grond, de bladkool ziet er zielig en kwetsbaar uit en de veldsla durf ik nu niet te oogsten. De dooi van vandaag maakte dat de tuinier in mij weer wat uit haar winterslaap kwam. Maar vanavond kwam er weer sneeuw en vorst. En de grond is nog steeds keihard.

De groenteschappen bij de natuurvoedingswinkel zijn ook al behoorlijk leeg. En wat er ligt ziet er niet al te best uit en is duur.
Omdat we zoveel mogelijk lokaal en uit het seizoen willen eten vallen we terug op knollen, kolen, wortels en uien. En spelen soms vals met paprika's en bananen. Van de tomatensaus, die ik aan het einde van de zomer hebt geweckt, hebben we heel veel plezier gehad. Maar afgelopen week is de laatste pot opgegaan. De appels die we, gewikkeld in krantenpapier, in kisten hebben opgeslagen, gaan nog wel even mee. Ze zijn wel al behoorlijk verschrompeld. Gelukkig heb ik tientallen potten met stoofperen en appelmoes gemaakt. En met de jam zullen we ook wel uitkomen.

Ik vraag me af hoe je zo'n lange vorstperiode doorkomt als de aanvoer vanuit verre landen lastig en duur wordt, omdat de benzineprijzen stijgen? Meer kolen, knollen en uien verbouwen, dus. Een kas bouwen. Een betere opslag verzinnen. Meer groentes inmaken. En accepteren dat je in een koude winter minder keuze hebt. Ik kan me nu al enorm verheugen op de eerste raapsteeltjes, op veldsla en op -maar zover is het nog lang niet - de eerste asperges en aardbeien.