Melk, zo uit de tank

Zo eens in de vijf dagen haal ik zelf op de fiets melk bij een biologische boer in de buurt. Schoongemaakte melkflessen neem ik mee, en ik mag zelf aan de tank vullen! De biologische melk kost me 50 eurocent per liter en is qua smaak veel beter dan de in de winkel gekochte en gepasteuriseerde melk. Ik drink de melk rauw en maak er ook zelf yoghurt van. Goedkoop, lokaal, bio, geen afval, wat wil je nog meer?

Geen tuin? Raamtuin!

Vriendin Selma, die ik ken van Transition Town Groningen, woont in de Groningse binnenstad en werkt regelmatig mee in mijn tuin. Maar ze wilde ook haar eigen groentes verbouwen. Ze kwam op het spoor van Window Farming en liep vervolgens een raamtuinman tegen het lijf. Ze was verkocht.

Een raamtuin is een bouwsel van twee plastic buizen, één boven en één onder. Een pomp zorgt ervoor dat de bovenste buis wordt gevuld met water. Via kleine slangetjes met een druppelaar, druppelt het water in het bovenste potje met kruiden, groente of bloemen. Het potje staat in een plastic colafles zonder bodem en met dop, waar weer een druppelslangetje aan zit. Als de bovenste pot verzadigd is met water, drupt het water via de fles in de volgende pot. En zo voort. Tot het weer in de onderste buis komt. De pomp zorgt ervoor dat bij een bepaalde waterhoogte het water automatisch weer omhoog gepompt wordt.

Ik ben erg benieuwd hoe het gaat werken en welke planten het goed doen met zo'n systeem. Ik vind het er prachtig uitzien en ook vanaf de straat trekt het de belangstelling. Een creatieve manier om je eigen gezonde groenten en kruiden te oogsten!

Groenten in de voortuin

Gisteren ging ik met Hugo langs bij Jos Schlaman, die in onze stad Groningen een biologisch, duurzaam en fairtrade bonbonatelier heeft. Hij is ook de man die binnen Transition Town Groningen het initiatief nam tot de Groninger Gulden, (zie hier en hier) waarmee we op het moment flink in de belangstelling staan. Enfin, te midden van de draaiende chocolademachines (kwijl) vertelde hij over zijn tuin in Eelde Paterswolde.

“Ik had nooit iets met tuinieren. We hebben de achtertuin vooral voor de kinderen ingericht en voor hadden we een terras, wat gras en een oprijlaan. Doordat ik zo veel met duurzaamheid bezig was, kreeg ik steeds meer zin om ook wat groente en fruit te gaan verbouwen. Vorig voorjaar begon ik met wat bessenstruiken en zo kreeg ik al snel de smaak te pakken. In het stuk van de achtertuin dat nog vrij was, heb ik een groot kippenhok gebouwd. Daar lopen op het moment zeven kippen en hanen rondlopen. Nadat in me in de winter uitgebreid heb ingelezen in het biologisch en biologisch-dynamisch verbouwen van groente en fruit, heb ik dit jaar onze oprijlaan voor huis opengebroken, twaalf kuub tuingrond erin gestort en ben ik groente gaan verbouwen.”

Inmiddels heeft Jos een kas, een regenton en een koude bak aan het geheel toegevoegd en verbouwt hij veertig soorten groente en fruit in zijn tuin. Het doet het allemaal prachtig en de buren tonen veel belangstelling. “Er zijn er al heel wat langs geweest die ook wat gaan verbouwen en mij om advies vragen”, vertelt hij enthousiast. Jos experimenteert met effectieve micro-organismen (EM) en met Sonic Bloom, waarbij de planten via een cd een bepaald geluid te horen krijgen. Hij heeft sinds kort ook een blog: Daar komen deze foto's ook vandaan. Leuk he?

Samen in de tuin werken

Elke dinsdagavond stel ik mijn tuin open voor mensen die al werkende willen leren over biologisch tuinieren. Zo ook gisteravond. Er kwamen vijf mensen en met z'n zessen hebben we hard gewerkt, gelachen, informatie uitgewisseld, nieuwe mensen leren kennen, thee van verse kruiden (kan dat dan? Ja, dat kan :)) gedronken met een stroopwafel erbij en onszelf ervan verzekerd dat tuinieren leuk is en met z'n allen nog leuker. We hebben de kwijnende groentetoren gereanimeerd, een verwilderd bed netjes gemaakt, heel veel compost opgebracht, plastic over twee bergen paardenmest gedaan en gras tussen de kruisbessenstruiken uitgehaald. Ik kreeg een schaal met spruitenplanten en wie wilde kon rucola, munt en citroenmelisse meenemen.
Voor mij is dit de kern van wat we met Transition Town doen: samen projecten oppakken, leren, verbinden en plezier maken.
Volgende keer maak ik foto's.

Aardappelen in autobanden - deel 2 :)

Eind mei vertelde ik hier over het verbouwen van aardappelen in autobanden. Teunie van de bekende (zelfs de kranten schrijven erover!) blog Eenvoudig Leven vroeg me waarom je niet gewoon in de autobanden kon planten, in plaats van er steeds een band en grond bij te doen. Dan was een goede vraag, waar ik nu op in wil gaan.

Toen ik voor het eerst van deze methode hoorde, las ik dat je door te stapelen een veel grotere oogst kunt krijgen. Dat werkt zo: de aardappel heeft één hoofdwortel en een aantal zijwortels. Aan de zijwortels vormt hij de aardappelen, die in feite dus een soort verdikte wortels zijn. Als je steeds weer nieuw grond toevoegt, verleid je hem ertoe steeds hoger te groeien en dus ook meer zijwortels te maken. Uiteindelijk zou de plant dan over de hele lengte aardappelen vormen. Zo kun je, aldus de informatie, wel vijf keer zoveel oogsten dan normaal op zo'n klein oppervlak.

Nu merk je aan mijn toon al dat er iets aan de hand is :). Ik doe dit al een paar jaar, maar heb nog nooit een overdreven grote oogst gehad. Wel gewoon een goede oogst. En de aardappelen bevonden zich voornamelijk onderin, dus niet over de hele lengte. Misschien werkt het beter bij een bepaald soort aardappelen of heb ik iets fout gedaan. Eén ding dat ik kan bedenken, is dat het elk jaar tijdens mijn vakantie nogal droog was. Daar is zo'n aardappeltoren natuurlijk gevoeliger voor dan aardappelen in de grond. Waarschijnlijk heb je meer opbrengst als je vaker water geeft.

Mijn conclusie is, dat je er ook voor kunt kiezen gewoon te planten in de autobanden en de banden dan als een soort grote plantenpot beschouwen. Dan nog steeds is het handig om de toren op te bouwen tot twee of drie banden en steeds grond toe te voeden. Ten eerste omdat de planten aangeaard moeten worden om te voorkomen dat er licht bij de knollen komt en groen (en oneetbaar) worden. Verder ondersteun je zo de planten, die anders omvallen. Een derde voordeel is dat je halfverteerde compost kunt gebruiken, maar ook bijvoorbeeld zaagsel uit de huisdierenkooi, hooi dat je in de buurt vindt, oud stro of ander organisch materiaal. Dat verteert vrolijk mee en zorgt voor extra voeding en bescherming tegen verdamping van water. Als dat organisch materiaal levert uiteindelijk een berg prachtige compost op als je de aardappels gaat oogsten, zodat je twee toepassingen in één hebt.

Dit filmpje rept over mega-oogsten, en legt ook goed uit hoe je het doet. Zullen we anders ervaringen uitwisselen en van elkaar leren hoe we de methode kunnen perfectioneren?

PS: de foto is van Ginou Ghoueiri en dit is haar website met aardappelkunst. Ik vind het prachtig! :)

Buurtmoestuin en aardbeientoren

Gisteren bezochten we het project van Henkjan de Haan aan de Resedastraat hier in Groningen. Vanuit de Transition Town gedachte dat samen voedsel verbouwen mensen dichter bij elkaar brengt én zorgt voor meer veerkracht als de olie opraakt, is hij een buurtmoestuin gestart achter zijn huis. Hij benaderde zijn buren, die bijna allemaal enthousiast waren en nam contact op met de gemeente. Ook zij werkten graag mee: ze hielpen het terrein klaar te maken, er kwam een berg houtsnippers van het Stadspark en het project kreeg in korte tijd twee subsidies.

In het Hof van Reseda, zoals de tuin genoemd is, wordt gewerkt volgens het systeem van de Makkelijke Moestuin. Daarbij worden houten bakken gemaakt van 1.20 bij 1.20, waarin zestien vakken komen van 0.30 bij 0.30. In de bak komt een vruchtbaar grondmengsel en in elk vak kan een andere groente worden geteeld. Een ideaal systeem voor mensen die nog weinig ervaring hebben met moestuinieren (bloemen kunnen trouwens ook) en die niet uren in de tuin willen werken. De bakken worden binnenkort geleverd en kunnen dan worden gevuld. Hier een voorbeeld dat ik op internet vond:

Het is een prachtig project en wat mij het meest raakt is wat Henkjan vertelt over wat het voor de buurt doet. "Nu we als buren zo enthousiast gaan voor dit gezamenlijke project loopt iedereen gemakkelijker bij elkaar binnen. We treffen elkaar dagelijks op het achterpad waar ideeën worden uitgewisseld en plannen worden gesmeed voor de komende tijd. En zodra er een probleem rijst is er onder de bewoners iemand die gemakkelijk tot een oplossing komt. Bij grote werkzaamheden zet iedereen zijn schouders eronder. De kinderen uit de buurt vergaderen een keer per week om ideeën te bedenken voor de tuin en de website. Op dit moment loopt er een wedstrijd wie de langste paardenbloem heeft gevonden. Voor het najaar is dat wie de grootste pompoen heeft gekweekt." En dan zijn de tuinen nog niet eens beplant!

Ook is er van het subsidiegeld een aantal regentonnen besteld, om de tuinen straks water te kunnen geven. Bovendien zijn er van afvalhout twee compostbakken gemaakt, zodat de tuin ook nog eens zorgt voor minder afval.

Bovenstaande aardbeientoren is alvast gemaakt door buren die naar de permacultuurcursus waren geweest. Zo'n toren is gemakkelijk te maken van wat grond en stenen en is een leuk project om samen met de kinderen te doen. In de ruimtes tussen de stenen worden aardbeienplanten gezet. Bovenin komt een aarden pot met een gaatje, waarmee je geleidelijk water kunt geven. Zo'n toren heeft een aantal voordelen:

1. De stenen houden wat warmte vast, waardoor de planten eerder bloeien en de vruchten beter rijpen
2. Er ontstaan verschillende klimaatjes: schaduw, halfschaduw en volle zon: handig als je er verschillende soorten planten in wilt doen
3. Water geven gaat gemakkelijk
4. En het grootste voordeel is dat je veel meer aardbeien kunt verbouwen op een oppervlak. Ik denk dat je op het oppervlak van dit torentje zo'n vier planten zou kunnen zetten. In de toren zelf passen er gemakkelijk twintig. Als de planten straks uitlopers krijgen, kunnen ze in de lege gaten worden gezet.

Geniaal toch? Met dit systeem kun je ook een groentetoren maken. Hier is een foto van onze eigen groentetoren:

Zo'n project, daar word ik nou helemaal blij van :)

Aardappels in autobanden

Aardappelen kun je prima verbouwen in oude autobanden. In je moestuin, maar ook gewoon bij huis. Neem een autoband en doe daar half verteerde compost in. Leg er drie tot vijf pootaardappelen in. Doe er nog wat meer compost in en geef water.

Kijk, hier zijn ze al aardig gegroeid! Leg er nu een tweede band op...

En bedelf de aardappelen dan weer met halfrijpe compost. Potgrond kan natuurlijk ook.

Zo ga je door met compost erop doen, tot de autobanden gevuld zijn. Je kunt er ook nog een derde band op doen. Waarom je dit zou doen? De voordelen:

1. Extra warmte door de zwarte banden, en dus meer groei.
2. Geen problemen met aardappelmoeheid en dergelijke: de grond is steeds weer nieuw
3. Veel voeding door de compost
4. Gemakkelijk oogsten: je tilt de banden op, oogst de compost (die inmiddels klaar is) en de aardappels
5. Veel oogst op weinig plek. Je kunt dit ook doen op tegels, beton en dergelijke
6. Flexibel: je vindt gemakkelijk een hoekje voor de aardappels
7. Je hoeft niet te spitten :)

Ik doe dit nu voor het derde jaar en het werkt goed.

Wormenbak tutorial

Afgelopen weekeinde heb ik een wormenbak gemaakt met spullen die ik nog had. Of het gaat werken, weet ik niet. Maar hee, als je het niet probeert, wordt het nooit wat.

Als gezegd had ik de informatie over wormenbakken al meer dan een jaar in huis, maar was ik er niet aan begonnen omdat het composteren zonder wormenbak ook goed gaat en een wormenbak meer werk is dan een gewone compostbak. Nu ik in juli namens Transition Town Groningen een workshop ‘Tuinieren op je balkon’ ga geven aan inburgeraars, de meesten met een bijstandsuitkering, kwam de wormenbak weer in beeld. Want met zo'n bak kun je met zeer weinig middelen prima mest en potgrond van maken van je eigen keukenafval.

Een andere reden om de bak niet te maken was, dat ik dacht dat ik er spullen voor moest kopen. Grappig genoeg bleek ik alles al in huis te hebben. Om te beginnen een zwarte plantenpot (gebruikt geen wit plastic, de wormen houden niet van licht), die ooit eens dienst deed als pot voor de kerstboom. Verder een zwarte emmer, een steen en een plastic onderschaal. Ook papierafval én wormen had ik al.

Het idee: in de kerstbomenpot heb ik (okee, Hugo, I’m an oldfashioned girl) gaten geboord. De wormen hebben namelijk zuurstof nodig. Onderin deze pot heb ik versnipperd papier gedaan, dat ik vijf minuten geweekt heb in regenwater. Wormen houden namelijk ook van vocht, anders drogen ze uit.

Op dit papier heb ik wat afval uit de keuken gedaan: theeblaadjes, bananeschil, appelschillen en dergelijke. Daar bovenop weer nat papier en daarbovenop, om te zorgen dat er zoveel mogelijk vocht in blijft en zo weinig mogelijk licht in komt, een dikke, natte krant. Daar bovenop komt de plastic onderschaal, om te zorgen dat de bak niet te nat wordt bij regen.

Dit geheel heb ik in een zwarte emmer gezet, op een steen. Dat is handig, omdat de wormen een bruine vloeistof produceren. Blijft die in de pot, dan wordt het te vochtig voor hen en kunnen ze verdrinken. Bovendien kun je deze vloeistof, die ook wel wormenthee (hilarisch!) of percolaat wordt genoemd, één op tien verdunnen en gebruiken als plantenmest.

Toen werd het tijd om de wormen uit mijn compostbak te halen en te introduceren in hun nieuwe huis annex werkplaats, die in de schaduw staat. Ik heb er zo’n veertig voorzichtig uit de compost gevist en in de emmer gedaan. Krantje erop, deksel erop en nu maar wachten (ik, wachten? Ik kijk elke dag of er al iets gebeurt. Wat natuurlijk niet mag, want teveel onrust)

Als het goed gaat en ze blij zijn op hun nieuwe plek, gaan ze zich hopelijk vermenigvuldigen J

Een ui in een kinderbad

Gisteren ging ik langs bij stadsgenoot Linda. Selma, ook van Transition Town Groningen had haar ontmoet tijdens een van onze lezingen en vertelde me dat Linda een tuin had gemaakt van een parkeerplaats met alleen maar gekregen en gejutte materialen. Dat moest ik zien.

Ik hou van dat soort ontmoetingen: je gaat op zoek naar iemand die je niet kent, roept “Vollek” en voor je het weet zit je samen in de tuin te ontdekken dat je een hoop gemeen hebt. Ook zij vindt het bijvoorbeeld leuk mensen van allerlei nationaliteiten en in allerlei situaties, aan het tuinieren te krijgen.

De tuin bij haar woonboot was prachtig. We zaten op een gazon (grond, anderhalve kuub, gratis verkregen via Marktplaats), op rotan stoeltjes (één van van het grof vuil, de ander van een buurvrouw) met overal om ons heen gekregen en gevonden planten. Anemonen in een gekregen pot, aardbeien en sla in een krat van de visafslag en een ui in een kinderbadje. Dank je Linda, dat je ons laat zien dat er veel meer kan dan je denkt!

Molendag en gratis peren

Wat doe je op zo’n dag? Je bent moe-moe-moe, het regent en het is koud. Toch maar even erop uit met de fiets, op zoek naar lokaal eten en vergezichten met Hollandse wolken. Ik kocht eerst bij de boer drie potten yoghurt en besloot dat het best ging, fietsen in de motregen. Toen zag ik dat bij Noorderhoogebrug de molen draaide en ben ik daar even binnen gaan kijken.

’t Bleek zoiets als Nationale Molendag te zijn. Zes steile houten trapjes ging ik omhoog en boven had ik een prachtig uitzicht over Groningen en gingen de wieken zwoef! zwoef! langs me heen. Ook kon ik in een imposant raderwerk in werking kijken.

Nog even bij het stalletje langs voor verse eitjes

En kijk: nog een gratis verrassing. Helemaal weer opgeknapt :)

Samen snoeien en schoonmaken

Afgelopen zaterdag was er in mijn wijk (Beijum in Groningen) weer een werkochtend. 's Ochtends voelde ik me wat minnetjes, het was koud en ik had geen zin. Toch ben ik gegaan, de zon begon door te komen. Gelukkig maar, want het was een heerlijke ochtend. Om te beginnen waren er zo'n vijftig mensen, jong en oud, op komen dagen. Er was koffie, thee en koek en de stemming was geanimeerd.
Ik ging met een groepje op weg met vuilniszak en grijper. Samen hebben we heel wat blikjes, flesjes, snoepverpakkingen, kapotte tuinstoelen, stoeptegels, plastic zakken en nog veel meer opgeruimd. Het viel me op dat het minder vervuild was dan de vorige keer dat ik meedeed. Het werkt dus! Bestaand afval werkt als een magneet, het trekt meer aan. Het viel me ook op dat de sfeer niet mopperig was, maar opgewekt.
Ondertussen heb ik een aantal nieuwe mensen uit mijn wijk leren kennen. Ik vind dat leuk, het geeft een gevoel van samen. Na afloop waren er broodjes en fruit en hebben we nog even nagepraat. Ook heb ik mailadressen verzameld van belangstellenden voor een ander vrijwilligersproject ik onze wijk: het plukbos, dat in de herfst geplant gaat worden. Er was veel animo voor dit prachtige plan, waarbij een stuk weiland beplant gaat worden met tientallen fruit- en notenbomen en bessenstruiken. Wordt vervolgd!

Prachtige dag

Ik had me voorgenomen een flink stuk aan mijn stageverslag te werken vandaag. Nadat ik thuis de was had gedaan en een desembrood had gekneed, ging ik naar de Wiershoeck om te studeren. Maar het was zo'n prachtige dag, dat ik me al snel opgesloten voelde. Ik besloot mijn verslag even te laten wat het was en de fiets te pakken om rondom de stad wat eten te kopen.

Bij een boer in Zuidwolde vond ik knolselderij, een grote bloemkool en een dikke prei, samen voor nog geen twee euro. In Garmerwolde, bij de Agrishop, kocht ik lokale boerenkaas en meel van Mulder Pot uit Kropswolde. Onderweg in Garmerwolde nog eieren gescoord (tien voor een euro, de kippen lopen lekker buiten) en bij een boerderij twee kilo heerlijke appels voor twee euro. Helaas was de melkwagen net geweest, zodat ik mijn lege melkflessen niet kon vullen met rauwe, volle melk. Met mijn fietstassen vol en de wind in de rug fietste ik door de weilanden weer terug. Daar kan geen winkelcentrum tegenop!

Fruit en groente in de stad

De avond over eetbare stad, afgelopen maandag georganiseerd door Milieufederatie Groningen, was erg inspirerend. Er was een flinke opkomst, waaronder zeker tien transitioners.

Fruitbomenverzamelaar Dirk Taal maakte me helemaal enthousiast voor oude fruit- en notenrassen. Ik zag opnieuw dat bijvoorbeeld het aantal appelsoorten dat we in de winkel zien (ja, ook de natuurvoedingswinkels!) op één hand te tellen zijn. Het fruit heeft zich moeten aanpassen aan onze logistiek, behoefte aan eenheid en verkoopbaarheid. Dirk maakte duidelijk, dat je vroeger het hele jaar door appels kon eten als je het slim aanpakte, door verschillende rassen te gebruiken. Zo zijn er vroege appels, die al in september op smaak en rijp zijn, en appels die heel lang houdbaar zijn. Hij had een Gloster meegenomen, die hij oktober vorig jaar geplukt had, en die er prima uitzag en goed smaakte!

Ik herinner me die appel nog goed van vroeger. Bij ons thuis kwam de groenteman nog langs de deur met een houten kar. Ik weet nog goed hoe het proefde, zo'n ijskoude cox of gloster van de kar, die naar sigaren rook omdat de groenteman die rookte. Dirk had verschillende appels, kweeperen en noten meegenomen, en ook de producten daarvan. En van al die heerlijkheden mochten wij proeven.

De tweede inleider was Lucas Lauxen, die de stuwende kracht is achter een fruitbomenproject in de wijk Drielanden hier in Groningen. Hij heeft meer dan tien jaar ervaring met fruit in de wijk, het betrekken van de bewoners daarbij en met een opbouwend contact met de Gemeente. Het werd me volkomen duidelijk dat voedsel verbouwen in de stad een goede en open communicatie vraagt. Ik ben erg benieuwd naar de bomen en fiets er binnenkort eens heen. Ook ga ik me aanmelden bij de Noordelijke Pomologen Vereniging, omdat ik graag wil leren oude fruitrassen te kweken en te verzorgen.

Monique Wijn van De Godin Eetbaar Landschap hield een gloedvol en inspirerend verhaal over het belang van zelf voedsel verbouwen, maar ook van het gebruik van wilde planten. Het is leuker, lekkerder, verser, gezonder, goedkoper en produceert minder CO2. En samen groente en fruit verbouwen zorgt ook nog eens voor meer contact met de mensen om je heen, een stukje educatie voor de kinderen en gezond actief zijn in de buitenlucht.

De Milieufederatie wil de komende tijd meer van dit soort cursusavonden gaan organiseren, bijvoorbeeld over fruit snoeien.