Exit wormenbak

Zojuist heb ik de wormenbak omgekiept in het compostvat. Reden: er zaten maden in! Zelf schrik ik daar niet zo van, maar ik had al moeite om de bak uit logeren te krijgen tijdens mijn vakantie. Maden verhogen de populariteit niet direct :(
Voor wie wil weten hoe het met de wormen was: goed! Ze hadden zich behoorlijk vermenigvuldigd, ondanks de inundaties van afgelopen dagen. En ze zijn vast blij met hun nieuwe behuizing in het compostvat. Na mijn vakantie zet ik wormenbak 2.0 op.

Samen in de tuin werken

Elke dinsdagavond stel ik mijn tuin open voor mensen die al werkende willen leren over biologisch tuinieren. Zo ook gisteravond. Er kwamen vijf mensen en met z'n zessen hebben we hard gewerkt, gelachen, informatie uitgewisseld, nieuwe mensen leren kennen, thee van verse kruiden (kan dat dan? Ja, dat kan :)) gedronken met een stroopwafel erbij en onszelf ervan verzekerd dat tuinieren leuk is en met z'n allen nog leuker. We hebben de kwijnende groentetoren gereanimeerd, een verwilderd bed netjes gemaakt, heel veel compost opgebracht, plastic over twee bergen paardenmest gedaan en gras tussen de kruisbessenstruiken uitgehaald. Ik kreeg een schaal met spruitenplanten en wie wilde kon rucola, munt en citroenmelisse meenemen.
Voor mij is dit de kern van wat we met Transition Town doen: samen projecten oppakken, leren, verbinden en plezier maken.
Volgende keer maak ik foto's.

Aardappelen in autobanden - deel 2 :)

Eind mei vertelde ik hier over het verbouwen van aardappelen in autobanden. Teunie van de bekende (zelfs de kranten schrijven erover!) blog Eenvoudig Leven vroeg me waarom je niet gewoon in de autobanden kon planten, in plaats van er steeds een band en grond bij te doen. Dan was een goede vraag, waar ik nu op in wil gaan.

Toen ik voor het eerst van deze methode hoorde, las ik dat je door te stapelen een veel grotere oogst kunt krijgen. Dat werkt zo: de aardappel heeft één hoofdwortel en een aantal zijwortels. Aan de zijwortels vormt hij de aardappelen, die in feite dus een soort verdikte wortels zijn. Als je steeds weer nieuw grond toevoegt, verleid je hem ertoe steeds hoger te groeien en dus ook meer zijwortels te maken. Uiteindelijk zou de plant dan over de hele lengte aardappelen vormen. Zo kun je, aldus de informatie, wel vijf keer zoveel oogsten dan normaal op zo'n klein oppervlak.

Nu merk je aan mijn toon al dat er iets aan de hand is :). Ik doe dit al een paar jaar, maar heb nog nooit een overdreven grote oogst gehad. Wel gewoon een goede oogst. En de aardappelen bevonden zich voornamelijk onderin, dus niet over de hele lengte. Misschien werkt het beter bij een bepaald soort aardappelen of heb ik iets fout gedaan. Eén ding dat ik kan bedenken, is dat het elk jaar tijdens mijn vakantie nogal droog was. Daar is zo'n aardappeltoren natuurlijk gevoeliger voor dan aardappelen in de grond. Waarschijnlijk heb je meer opbrengst als je vaker water geeft.

Mijn conclusie is, dat je er ook voor kunt kiezen gewoon te planten in de autobanden en de banden dan als een soort grote plantenpot beschouwen. Dan nog steeds is het handig om de toren op te bouwen tot twee of drie banden en steeds grond toe te voeden. Ten eerste omdat de planten aangeaard moeten worden om te voorkomen dat er licht bij de knollen komt en groen (en oneetbaar) worden. Verder ondersteun je zo de planten, die anders omvallen. Een derde voordeel is dat je halfverteerde compost kunt gebruiken, maar ook bijvoorbeeld zaagsel uit de huisdierenkooi, hooi dat je in de buurt vindt, oud stro of ander organisch materiaal. Dat verteert vrolijk mee en zorgt voor extra voeding en bescherming tegen verdamping van water. Als dat organisch materiaal levert uiteindelijk een berg prachtige compost op als je de aardappels gaat oogsten, zodat je twee toepassingen in één hebt.

Dit filmpje rept over mega-oogsten, en legt ook goed uit hoe je het doet. Zullen we anders ervaringen uitwisselen en van elkaar leren hoe we de methode kunnen perfectioneren?

PS: de foto is van Ginou Ghoueiri en dit is haar website met aardappelkunst. Ik vind het prachtig! :)

Aardappels in autobanden

Aardappelen kun je prima verbouwen in oude autobanden. In je moestuin, maar ook gewoon bij huis. Neem een autoband en doe daar half verteerde compost in. Leg er drie tot vijf pootaardappelen in. Doe er nog wat meer compost in en geef water.

Kijk, hier zijn ze al aardig gegroeid! Leg er nu een tweede band op...

En bedelf de aardappelen dan weer met halfrijpe compost. Potgrond kan natuurlijk ook.

Zo ga je door met compost erop doen, tot de autobanden gevuld zijn. Je kunt er ook nog een derde band op doen. Waarom je dit zou doen? De voordelen:

1. Extra warmte door de zwarte banden, en dus meer groei.
2. Geen problemen met aardappelmoeheid en dergelijke: de grond is steeds weer nieuw
3. Veel voeding door de compost
4. Gemakkelijk oogsten: je tilt de banden op, oogst de compost (die inmiddels klaar is) en de aardappels
5. Veel oogst op weinig plek. Je kunt dit ook doen op tegels, beton en dergelijke
6. Flexibel: je vindt gemakkelijk een hoekje voor de aardappels
7. Je hoeft niet te spitten :)

Ik doe dit nu voor het derde jaar en het werkt goed.

Wormenbak tutorial

Afgelopen weekeinde heb ik een wormenbak gemaakt met spullen die ik nog had. Of het gaat werken, weet ik niet. Maar hee, als je het niet probeert, wordt het nooit wat.

Als gezegd had ik de informatie over wormenbakken al meer dan een jaar in huis, maar was ik er niet aan begonnen omdat het composteren zonder wormenbak ook goed gaat en een wormenbak meer werk is dan een gewone compostbak. Nu ik in juli namens Transition Town Groningen een workshop ‘Tuinieren op je balkon’ ga geven aan inburgeraars, de meesten met een bijstandsuitkering, kwam de wormenbak weer in beeld. Want met zo'n bak kun je met zeer weinig middelen prima mest en potgrond van maken van je eigen keukenafval.

Een andere reden om de bak niet te maken was, dat ik dacht dat ik er spullen voor moest kopen. Grappig genoeg bleek ik alles al in huis te hebben. Om te beginnen een zwarte plantenpot (gebruikt geen wit plastic, de wormen houden niet van licht), die ooit eens dienst deed als pot voor de kerstboom. Verder een zwarte emmer, een steen en een plastic onderschaal. Ook papierafval én wormen had ik al.

Het idee: in de kerstbomenpot heb ik (okee, Hugo, I’m an oldfashioned girl) gaten geboord. De wormen hebben namelijk zuurstof nodig. Onderin deze pot heb ik versnipperd papier gedaan, dat ik vijf minuten geweekt heb in regenwater. Wormen houden namelijk ook van vocht, anders drogen ze uit.

Op dit papier heb ik wat afval uit de keuken gedaan: theeblaadjes, bananeschil, appelschillen en dergelijke. Daar bovenop weer nat papier en daarbovenop, om te zorgen dat er zoveel mogelijk vocht in blijft en zo weinig mogelijk licht in komt, een dikke, natte krant. Daar bovenop komt de plastic onderschaal, om te zorgen dat de bak niet te nat wordt bij regen.

Dit geheel heb ik in een zwarte emmer gezet, op een steen. Dat is handig, omdat de wormen een bruine vloeistof produceren. Blijft die in de pot, dan wordt het te vochtig voor hen en kunnen ze verdrinken. Bovendien kun je deze vloeistof, die ook wel wormenthee (hilarisch!) of percolaat wordt genoemd, één op tien verdunnen en gebruiken als plantenmest.

Toen werd het tijd om de wormen uit mijn compostbak te halen en te introduceren in hun nieuwe huis annex werkplaats, die in de schaduw staat. Ik heb er zo’n veertig voorzichtig uit de compost gevist en in de emmer gedaan. Krantje erop, deksel erop en nu maar wachten (ik, wachten? Ik kijk elke dag of er al iets gebeurt. Wat natuurlijk niet mag, want teveel onrust)

Als het goed gaat en ze blij zijn op hun nieuwe plek, gaan ze zich hopelijk vermenigvuldigen J

Mooie dag voor project: Wormenbak

Al meer dan een jaar heb ik dit informatieve en komische boek in huis, met het idee om een wormenbak te gaan maken. Ik deed het nog niet, omdat ik dacht dat ik het materiaal om de bak te maken niet heb en ook omdat het composteren in mijn gewone composthopen prima gaat. Waarom dan toch iets nieuws beginnen? Allereerst omdat mijn fles biologische kamerplantenmest op is en ik geen zin heb nieuwe te kopen. Daarnaast omdat ik gewoon nieuwsgierig ben: hoe werkt zo'n bak, is het moeilijk of kan een kind de was doen?

Ik ga er straks mee aan de gang en houd jullie op de hoogte met foto's en tekst de komende tijd.

Paardenpoep en studie ontwijkend gedrag

De afgelopen weken ben ik erg druk geweest met mijn studie Natuurgeneeskunde. Na vijf jaar studie staan alleen nog één werkstuk (een medische horoscoop trekken), het eindprakticum en mijn scriptie tussen mij en het felbegeerde diploma. Vandaag zou ik aan de medische horoscoop beginnen. Maar het is nu bijna twee uur en ik ben nog niet begonnen: een klassiek voorbeeld van (weliswaar grotendeels onbewust) soggen. Het werkwoord 'soggen' heb ik van mijn dochter geleerd, het gaat over studie ontwijkend gedrag. Zeg maar alle dingen die je doet om maar niet te hoeven gaan studeren. Zoals deze blog schrijven én hetgeen ik vanmorgen beleefde.

Enfin, ik ging vanmorgen 'even' de emmer met keukenafval naar de tuin brengen en melk halen bij de boer. Als ik naar de boer ga, neem ik ook vaak een emmer mee, die ik vul met mest voor in de compost. Een hachelijke onderneming, waarbij ik al menigmaal mijn jas, broek en fietstas heb bevuild.

Toen ik terugkwam bij de tuin, zag ik iemand staan bij de pony's in een vlakbij gelegen weiland. Ik aasde al langere tijd op hun mest (want veel dichter bij), maar dorstte niet zomaar het weiland in te lopen. Ik stapte op de man af en vroeg of ik zo nu en dan wat mest mocht ophalen. Dat was prima, zei hij, en waarom ik niet meteen even de kruiwagen ging halen, dan kon hij me helpen. Dat was natuurlijk niet tegen dovemansoren gezegd op deze prachtige morgen. Dat ik eigenlijk zou moeten studeren verdrong ik meteen. We hadden een genoeglijk gesprek (hij had me op tv gezien!), hebben afgesproken dat ik zaterdag bij hem kom kijken als hij schapen gaat scheren (en een vacht mee mag, ze worden toch weggegooid) en ik heb officieel toestemming om regelmatig de mest weg te halen - graag zelfs wat hem betreft. Yesss!

Compostvaten werken wel!

Afgelopen week hebben we twee van de drie compostvaten bij huis geleegd. Een werkje van nog geen half uur per stuk, dat we samen deden. Ik vertel er iets over, omdat mensen altijd tegen me zeggen dat ze niks met de vaten kunnen en dat de vaten niet werken.

Waar zet je het vat neer?

• Ik zet de vaten in de schaduw. Mijn ervaring is dat ze te droog worden als ze te heet staan
• Zet ze niet te ver van je huis, anders ga je er bij kou en regen tegenop zien om je emmertje met keukenafval erin te legen

Wat gaat erin?

• Het belangrijkste ‘geheim’ is denk ik, dat je er van alles in doet en niet heel veel van één ding
• Wij vullen de vaten voornamelijk met tuinafval en keukenafval. Die mix is belangrijk: het keukenafval brengt ook wat vocht in.
• Verder doe ik er papier in uit de papierversnipperaar, oude eierdozen en ander onbedrukt papier dat ik niet hergebruik. Vinden de wormen fijn.
• Sinaasappelschillen kunnen ook, maar steeds een beetje. Dus geen tien sinaasappels per dag
• Takken versnipper ik, ik ben in het gelukkige bezit van een hakselaar. Ook de buren komen wel met hun takken.
• Een buurman brengt me zijn kippenmest, die gaat er ook door.
• Als ik bij de boer melk haal, neem ik vaak ook een emmertje verse mest mee. Daardoor krijg ik vanzelf meer warmte en meer wormen
• Er verder gaat alles wat maar enigszins organisch is, erin. Inclusief t-shirts van katoen, truien van wol, oude broeken, notenschillen, etc etc

En dan?

• Niet zo veel. Ik pleeg weinig onderhoud. Vroeger zette ik de inhoud van de vaten om, maar toen ik merkte dat het zonder dat ook goed ging, ben ik daarmee gestopt. Ik ben van nature luiJ
• Wat ik wel doe is met een roerstok (kan ook met een ander handgereedschap) de dingen die ik er net ingegooid heb wat oppervlakkig mengen met de rest.
• Als het er erg droog uitziet, er allemaal beestjes inzitten en het lijkt alsof er niets gebeurt, dan giet ik er zo nu en dan een gietertje water in. Dat doe ik trouwens bijna nooit, omdat het bij mij niet nodig is.
• Je merkt dat het goed gaat als de inhoud na verloop van tijd slinkt en je regelmatig met je hand kunt voelen dat zich warmte ontwikkelt. Dat laatste gebeurt met name in het vat dat je aan het vullen bent.

Wanneer leeg je ze?

• Als het vat vol is, ga ik een ander vat vullen en laat het volle nog zeker twee maanden staan, in de winter wat langer. Het is dus handig om tenminste twee vaten te hebben. Zelf heb ik er drie: twee achter het huis en één voor. Onze achtertuin is overigens ongeveer 50 vierkante meter en op het moment ik vul zeker vijf vaten per jaar.
• De bovenste laag verteert vaak niet goed. Daardoor lijkt het alsof het nog niet klaar is. Als je even wat dieper graaft, zie je de compost die klaar is. Vaak zitten daar dan ook wat compostwormen in.

Hoe leeg je ze?

• Op een gegeven moment (meestal als de andere twee vaten vol zijn) ga ik ze legen. Ik doe dat van boven af. Het allerbovenste deel is meestal nog niet helemaal verteerd, dat gooi ik dat in het vat dat op dat moment in gebruik is.
• Let op: legen via het luikje aan de onderkant werkt niet. Ook kun je door dat luikje niet goed zien hoe het met de compost is, omdat er vaak droog spul voor zit. Ik begrijp niet waarom ze dat luikje maken
• Pas als het vat voor het grootste deel leeg is, haal ik de bovenkant er helemaal van af om de rest van de compost te kunnen oogsten. Je kun natuurlijk ook meteen de bovenkant eraf halen, maar dan is de kans dat je overal compost morst groot. Het is wel minder vermoeiend dan, omdat je niet zo diep hoeft te ‘graven’.

Zelf heb ik deze keer de compost in zakken gedaan - 18 stuks! – en met de fietskar naar de volkstuin gebracht. De inhoud van het vorige vat heb ik tussen de planten in de voortuin verspreid.

Succes!

Bob maakt instant compost

Dit is onze cavia Bob. Hij is erg lief en maakt leuke geluidjes, vooral als (hij vermoedt dat) je eten komt brengen: hij kan in vervoering raken van het geluid van een papieren groentezak. Daarnaast maakt hij instant compost: ik voer hem een klein beetje caviavoer, maar verder veel groente(afval), paardenbloemblad, zevenblad, gras en ander groen uit de tuin. Hij heeft een duidelijke voorkeur voor paardenbloem en gras, maar is ook te porren voor bijvoorbeeld bananeschillen.

Dit alles zet hij 24/7 om in langwerpige mestkorrels. Als ik zijn huis verschoon, gaat alles in een zak mee naar de tuin, waar ik het al jaren onder de frambozen- en bessenstruiken strooi. Die hebben op deze manier extra voeding én mulch, dat het onkruid onderdrukt. Ze groeien dat ook al kool, kijk maar naar deze foto die ik gisteren nam van de rode bes. Bedankt, Bob!

Foto's van ons composttoilet

Ik had beloofd wat foto's te posten van het composttoilet dat Hugo heeft gebouwd op ons volkstuincomplex in Beijum, Groningen.

Dit is de buitenkant, bijna helemaal gemaakt van pallethout en andere gekregen en 'gejutte' materialen.

En zo ziet hij er van binnen uit. De doos is goed gelakt, van binnen en buiten.

Voor de sterke magen onder ons ;): een kijkje in het toilet. We werken niet met emmers, zoals het Humanure Handbook adviseert, maar met een groot compartiment in de grond.

Zaagsel krijgen we gratis via één van de tuinders, die werkt bij een bedrijf dat een stammen verwerkt tot haardhout.

Dit is de voorlopige gebruiksaanwijzing. Voorlopig, omdat we nog moeten uitvinden of dit de juiste hoeveelheid zaagsel is en omdat we nog een mooiere willen maken.

Iedereen die in Groningen woont en nieuwsgierig is: kom gewoon een keer kijken - en wellicht een donatie in natura doen :)

Heerlijk: vorst!

Gelukkig is de vorst toch gekomen. En hoe! Het is vriest hier in Groningen dat het kraakt en buiten is het prachtig. De vogels krijgen dagelijks te eten en komen nu heel dicht bij huis. En overal zit een laagje rijp op. Een echt kerstplaatje.

Gelukkig heb ik de tuin al grotendeels winterklaar gemaakt. De meeste tuiniers op onze volkstuin spitten de kleigrond, maar dat doe ik al jaren niet meer. Ik bedekt de grond met een dikke laag compost en bedek die met wat voorhanden is. Vorig jaar had ik stro, dit jaar gebruik ik bladeren. Het spitten van de zware klei heb ik altijd een rotkarwei gevonden. Grappig is dat met name de mannen op het complex wel spitten en het ook leuk schijnen te vinden. Misschien is het meer een mannending :-). In ieder geval verstoort spitten de bodem en het doel ervan - een losse grond in het voorjaar - bereik ik met mijn methode ook prima. Bovendien voeg ik zo extra humus en voeding toe.

De prei, veldsla en ander groen kan ik nu even niet oogsten, de kool wel. Van een spruitplant, die een medetuinder op zijn composthoop had gegooid nadat hij de spruiten eraf had gehaald, heb ik de zogenaamde spruitenkop meegenomen. Van oudsher werd deze gebruikt voor soep of andere gerechten: de smaak is heerlijk. Snijd de bladeren fijn en doe ze in de groentebouillon met wat ui, prei en aardappel. Eventueel pureren. Eet smakelijk!

Flink water bespaard!

Afgelopen week heb ik de meterstand van het waterbedrijf doorgegeven en werd duidelijk dat we dit jaar 57 kubieke meter hebben gebruikt (met drie personen), wat een stuk minder is dan de 72 van vorig jaar. Die besparing komt vooral op het conto van ons veranderde plasgedrag. Niet dat we minder zijn gaan plassen, we doen dit niet altijd meer in de wc. We gebruiken emmertjes met zaagsel, die als ze verzadigd zijn, op de composthoop goed werk doen.

In de Findhorn Community in Schotland, waar we twee keer per jaar komen, maakten we kennis met het composttoilet volgens het systeem van het Humanure Handbook. Dat werkt verrassend goed en eenvoudig: je spoelt niet met drinkwater (!), maar gooit wat zaagsel achter je poep en plas aan. Dat laat je twee jaar composteren, en gebruikt het dan op de tuin. Voor de zekerheid doe je dat niet op het groentebed, maar bijvoorbeeld op bloembedden of onder fruitbomen. Omdat eventuele ziekteverwekkers alleen in ontlasting zitten en wij alleen urine verzamelen, gaan onze emmertjes op de gewone composthoop. Zo hebben we onze hoeveelheid compost meer dan verdubbeld en ons waterverbruik flink gereduceerd.